Er is altijd een workaround: waarom censuur niet werkt

“Eenieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te hebben en de vrijheid kennis te nemen en te geven van informatie of ideeën, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen.”

Bovenstaande tekst is Artikel 11 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en garandeert de vrije nieuwsgaring voor Europese burgers. Nu, 13 jaar na het inwerking treden van het Handvest wordt dit Artikel met één pennenstreek de nek om gedraaid. Per 3 maart 2022 is de distributie van door de Russische staat gefinancierde media Russia Today en Sputnik verboden. De bewoording in het besluit van de Raad is niet helemaal duidelijk, maar de meeste juristen interpreteren de tekst in het besluit als een eis aan Europese internettoegang-providers om websites van de twee mediakanalen te blokkeren.

BIT moet zich uiteraard ook aan deze nieuwe regelgeving houden, maar dit doen we niet zonder meer. Op 9 maart hebben we opvolging gegeven aan deze censuurverplichting én ook de eerste stappen gezet om deze regelgeving van tafel te krijgen. Samen met medestanders uit de internetsector en andere kritische organisaties worden juridische stappen voorbereid. Want kwaad wordt toch niet met kwaad bestreden? De Russische agressie in Oekraïne die mede mogelijk wordt gemaakt door de Russische staatscensuur wordt toch niet met Europese censuur bestreden? Wij geloven dat dergelijke censuur tegen alles ingaat waar Europa voor staat. Censuur is een exponent van alles waar Poetin’s Rusland voor staat.

Wij delen de conclusie van de Europese Raad dat de twee Russische mediakanalen walgelijke propaganda verspreiden en aan manipulatieve berichtgeving doen. Wij zetten echter twijfels bij de vraag of dit dan een doorslaggevende reden is om toegang tot deze kanalen te blokkeren. Staat het internet immers niet vol met desinformatie, leugens en onwaarheden? De precedentwerking die van het Europese besluit uitgaat is ongewenst en gevaarlijk. De Raad betoogt verder dat de mediakanalen een aanzienlijke bedreiging vormen voor de openbare orde en veiligheid van de EU. Echt waar? Het gebrek aan vertrouwen in de weerbaarheid van onze democratische samenleving is schokkend. Laat de EU de vierde macht, de media dus, juist sterker maken in plaats van deze te verzwakken door mediakanalen te censureren. Zorg voor een transparant en controleerbaar bestuur, ondersteun en versterk de onafhankelijke journalistiek.

Naast principiële redenen om fel tegenstander van deze regelgeving te zijn, zijn er ook praktische redenen. De censuurmaatregel blijft van kracht zo lang ‘de Russische Federatie en de daarmee verbonden mediakanalen propaganda tegen de Unie en haar lidstaten voeren’. Het is ongewenst dat de maatregel pas gestopt wordt als er aan breed te interpreteren en slecht geformuleerde eisen voldaan wordt. Een maatregel die direct ingaat tegen het Europese Handvest moet, als ‘ie al nodig is, zo beperkt mogelijk van kracht blijven.

Het bereik van Sputnik en Russia Today in de EU was al voor de maatregel zeer beperkt. De blokkade zorgt dus maar een hele kleine beperking van het aantal eyeballs. We weten verder dat Rusland steeds tit-for-tat de sancties van het Westen gekopieerd heeft. Sancties tegen Russen resulteerde in sancties tegen VS en EU burgers, westerse economische sancties werden beantwoord met Russische economische sancties, een gesloten Westers luchtruim zorgde voor een sluiting van het Russische luchtruim. Een blokkade van Russische media in de EU wordt gevolgd door blokkade van westerse media in Rusland. Censuur in de EU leidt dus tot censuur van relatief goed bekeken westerse media in Rusland. Daarmee wordt Russische burgers de mogelijkheid ontzegd om nog iets anders dan de staatspropaganda te zien, horen en lezen.

Voor degene die geïnteresseerd is in de leugens vanuit het Kremlin, voor degene die wil weten welke beelden de gemiddelde Rus meekrijgt over de ‘gespecialiseerde militaire operatie’ in Oekraïne, voor degene die wil weten of de Russische oorlogsmisdaden ook op Russische staatsmedia te zien zijn, is de censuurmaatregel bijzonder eenvoudig te omzeilen. Het aantal mogelijkheden is nagenoeg oneindig: installeer de TOR browser en bezoek vanuit die browser de geblokkeerde sites, zoek een niet-Europese VPN leverancier op en bezoek de sites, gebruik een niet-Europese proxy en de sites zijn bereikbaar, installeer een lokale DNS resolver en de sites zijn bereikbaar, etc. De Europese Raad wéét toch dat het internet niet stopt bij landsgrenzen en dat internetblokkades dus niet werken. Er is altijd een workaround.

Bij BIT vechten we voor een open, veilig en vrij internet. Censuur past daar niet bij en het past niet bij het Europa waar wij in geloven.

Oh ja, als er iemand van de Europese Raad toevallig meeleest en Poetin daadwerkelijk dwars wil zitten met hulp van internetproviders én Oekraïne wil steunen, help dan het #Cloud4Ukraine initiatief onder de aandacht te brengen. Poetin wordt geraakt door een succesvol, democratisch Oekraïne, niet door aan EU burgers opgelegde censuur.